شب یلدا یا شب چله بلندترین شب سال در نیم‌کره شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می‌شود.
در این مطلب به موضوعات زیر اشاره خواهیم داشت:
[tie_list type=”checklist”]
- معنی واژه یلدا
- فلسفه شب یلدا
- نحوه برگزاری شب یلدا در زمان گذشته و امروز
- برخی تجمل گرایی های امروزی در شب یلدا
- حافظ خوانی در شب یلدا
- میوه های شب یلدا
- ۱۰ ایده جذاب برای شب یلدا
[/tie_list]
معنی واژه یلدا
ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن می‌گیرند. واژه «یلدا» به معنای «زایش زادروز» و تولد است. ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی (به معنای روز) می‌گفتند که ماه تولد خورشید بود.
فلسفه شب یلدا
به دلیل دقت گاه شماری ایرانی و انطباق کامل آن با تقویم طبیعی، همواره و در همه سال‌ها، انقلاب زمستانی برابر با شامگاه سی‌ام آذرماه و بامداد یکم دی‌ماه است. هر چند امروزه برخی به اشتباه بر این گمانند که مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌شود؛ اما می‌دانیم که در باورهای کهن ایرانی هیچ روز و شبی، نحس و بد یوم شناخته نمی‌شده است. جشن شب چله، همچون بسیاری از آیین‌های ایرانی، ریشه در رویدادی کیهانی دارد.
آغاز بازگردیدن خورشید به سوی شمال‌شرقی و افزایش طول روز، در اندیشه و باورهای مردم باستان به عنوان زمان زایش یا تولد دیگرباره خورشید دانسته می‌شد و آن را گرامی و فرخنده می‌داشتند.
مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی_هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن، روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاه تر می‌شوند، از همین رو است که آن را شب زایش خورشید نامیده و آن را آغاز سال قرار دادند.
بدین‌سان در دوران کهن فرهنگ اوستایی، سال با فصل سرد شروع می‌شد و در اوستا، واژه Sareda, Saredha «سَرِدَ» یا «سَرِذَ» که مفهوم «سال» را افاده می‌کند، خود به معنای «سرد» است و این به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است.
در آثارالباقیه ابوریحان بیرونی، ص ۲۵۵، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده‌است و در قانون مسعودی نسخه موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده است.
نحوه برگزاری شب یلدا در زمان گذشته و امروز
در گذشته، آیین‌هایی در هنگام پایان پاییز برگزار می‌شده است که یکی از آنها جشنی شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده، بوده است. جشنی که از لازمه‌های آن، حضور کهن سالان و بزرگان خانواده، به نماد کهن سالی خورشید در پایان پاییز است، و همچنین خوراکی‌های فراوان برای بیداری درازمدت که همچون انار و هندوانه و سنجد، به رنگ سرخ خورشید باشند.
شب یلدای ایرانی ها از گذشته تا کنون با میوه‌های تازه فصل پاییز، میوه‌های خشک شده تابستان آجیل مخصوص، شیرینی و هندوانه به صبح می‌رسد.
تهرانی ها نیز درهمه اعیاد خود، سنت حسنه جمع شدن افراد خانواده در منزل بزرگتر خانواده را منظور می کردند و همه فرزندان خانواده در منزل مادر و پدر جمع می‌شدند. از سنن شب یلدا در تهران، صرف میوه‌های تابستانی از جمله هندوانه است که به دلیل نزدیکی این مراکز کشاورزی با تهران، میوه هندوانه در خوراکی‌های شب یلدا برای مردم مرسوم واقع شده است. آجیل شب یلدا نیز از دیگر مصرف های تهرانی‌ها است که ترکیب آن نشانی از اعتقاد و تجربه اهالی تهران قدیم به خواص گوناگون میوه‌های خشک شده است که با عنوان “آخشیج “(تضادها) کاربرد داشته است. ولی ایرانی ها شب یلدا را همه ساله جشن می‌گیرند تا سنت‌های زیبای قدیم در لابلای زندگی مدرنیته شهرنشینی شان حفظ شود.
برخی تجمل گرایی های امروزی در شب یلدا
شب یلدا بهانه ای زیبا و دوست داشتنی برای دورهمی های صمیمی و ساختن یک خاطره زیبا با عزیزان است؛ اما متاسفانه برخی به دنبال تدارکات عجیب و غریبی برای این جشن سنتی هستند که با این کار تنها از زیبایی های بلندترین شب سال می کاهند. چشم و هم چشمی و تمایل به هزینه تراشی‌های بسیار برخی از خانواده‌ها، شب یلدا را به شبی پرخرج در سال تبدیل کرده است.
در برخی از خانواده ها آداب و رسوم خوش شب یلدا به مهمانی‌های تجملاتی تغییر شکل داده و ماهیت اصلی خود را از دست داده است. ما فراموش کرده‌ایم حافظ خوانی و تفال به دیوان او رسم زیبایی بود، گویی نمی‌دانیم دورهم بودن و سادگی و صمیمیت این مراسم، راز حفظ این آیین خوش در طی قرن‌ها است، چه بسا که بروز چنین رفتاری باعث می گردد تا اندک اندک شب یلدا تنها به عده ای خاص تعلق داشته باشد و این رسم زیبا دیگر در خانه عموم مردم دیده نشود.
حافظ خوانی در شب یلدا
یکی دیگر از رسم های بی نظیر شب یلدا، «فال حافظ گرفتن» است. اگر رسم ها و آیین های دیگر یلدا را میراثی از فرهنگ چند هزار ساله بدانیم، ولی فال حافظ گرفتن در شب یلدا در سده های اخیر به رسم های شب یلدا افزوده شده است و طرفداران بسیار زیادی نیز دارد. شاهنامه خوانی و قصه گویی پدربزرگ و مادربزرگ دور کرسی برای کوچکترها نیز، از آیین های یلدا است که خاطرات شیرینی برای بزرگسالی آنها فراهم می آورد.
میوه های شب یلدا
هندوانه
هندوانه یادآور گرمای تابستان و حرارت خورشید است. باور قدیمیان بر این بوده که اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورید، در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد و این باور، با خواص هندوانه که سرشار از ویتامین های a و b و c است، مطابقت دارد. هندوانه همچنین قاچ‌های مدور می‌خورد و چون خورشید، یادآور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش است.
انار
این میوه در سفره شب یلدا نماد شادی و زایش و تولد است. انار میوه‌ای خون ساز است و به کسانی که رنگ پریده و ضعیف هستند، توصیه می‌شود آب انار بنوشند. سیستم دفاعی بدن را تقــویت می‌کند و موجب افزایش انرژی و تصفیه خـون می‌شود و رنگ و روی کسی را که آب انار می‌خورد، زیبا و شاداب می‌کند؛ به همین دلیل انار را نماد زایش و شادی می‌دانند.
آجیل
آجیل شب یلدا شامل پسته، بادام، فندق و گردو است و در بعضی مناطق از میوه‌های خشک نیز به عنوان آجیل شب یلدا استفاده می‌شود. دانه‌های آجیل سرشار از کالری و ویتامین و مواد معدنی هستند و نمی گذارند افراد پوستشان خراب شود، ریزش مو بگیرند، افسرده شوند یا قدرت بینایی‌شان کم شود. البته این به شرطی است که زیاد مصرف نکنند و خیلی هم شور نباشند و گرنه موجب چاقی و افزایش وزن می‌شود.
گفتنی است سفره شب یلدا، «میَزد» (Myazd) نام داشت و شامل میوه‌های تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» (Lork) که از لوازم این جشن و ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار می‌شد. این سفره جنبه‌ی دینی داشته و مقدس بود و از ایزدِ خورشید، روشنایی و برکت می‌طلبیدند تا در زمستان به خوشی سر کنند و محتویات سفره تمثیلی از آن بود که بهار و تابستانی پربرکت داشته باشند.
۱۰ ایده جذاب برای شب یلدا
چای دبش قند پهلو
چای از پرطرفدار ترین نوشیدنی ها در نزد ایرانیان است. شما هم با پیروی از سنت ها بگذارید سفره‌تان با لیوان‌های کمر باریک و سینی‌های قدیمی رنگ بگیرید تا چای شب یلدا برای تان دلچسب تر از همیشه باشد و طعمش تا مدت ها در ذهن تان باقی بماند.
انتخاب رایحه ای دلپذیر و ماندگار برای شب یلدا
همان طور که شنیده اید، عطر، خاطرات را ماندگار تر می کند و چه شبی بهتر از یلدا که دوستان و آشنایان دور هم جمع می شوند تا زیباترین خاطره ها را بسازند. شما می توانید با شمع و عودهایی با بوی طبیعت حس بویایی مهمانانتان را تازه کنید و شبی به یاد ماندنی را برای شان رقم بزنید.
استفاده از هنر اصیل ایرانی در شب یلدا
در این جشن سنتی بهترین زمان برای استفاده از هنر اصیل ایرانی است و شما می توانید از رومیزی‌های ترمه‌دوزی و صنایع دستی ایرانی استفاده کنید.
به کار گیری تنگ‌های بلوری و رنگی
ظرف های رنگی می توانند به کلی حال و هوای سفره شب یلدا و فضای خانه شما را عوض کنند، همچنین آجیل و شکلات‌های رنگی در تنگ‌های تمام‌شیشه‌ای بهتر خودنمایی می‌کنند.
استفاده از صنایع سنتی
فرش‌ها و گلیم‌های خوش رنگ ایرانی علاوه بر گرما و راحتی اصالت را مهمان خانه شما می‌کند. به فکر صندلی‌های چوبی و راحت برای شب یلدا نیز باشید. همچنین در دکور و تزیین خانه خود در طولانی‌ترین شب سال از رنگ قرمز استفاده نمایید که گرما بخش خانه تان خواهد بود. سعی نمایید با کمک سماورها در هر ساعتی از شب، با نوشیدنی‌های گرم از مهمانانتان پذیرایی کنید.
استفاده از نماد برفی
اگر عاشق برف هستید، بگذارید رنگ سفیدش در دکوراسیون خانه شما بدرخشد و فضای منزل به آن چه در ذهن دارید نزدیک تر باشد.
نشستن دور آتش در شب یلدا
با چند تکه چوب و چراغ می‌توانید نشستن دور آتش و بوی چوب سوخته و چای زغالی را در خانه‌تان وارد کنید تا با حال و هوای متفاوتی در این شب ویژه رو به رو باشید.
استفاده از فانوس و ایجاد فضایی رمانتیک
چند فانوس کوچک، نورپردازی ملایم و دلچسبی برای خانه شما ایجاد خواهد کرد و فضای خانه را در شی یلدا رمانتیک جلوه می دهد.
پوشیدن لباس سنتی
می‌توانید یک تم مناسب برای این سنت زیبا بیاورید. البته برای لیوان های نوشیدنی های گرم خود نیز می توانید پوشاننده های بافتنی تهیه کنید تا هم زیبایی و تفاوت خاصی به سفره شما ببخشد و هم نوشیدنی گرم تان مدت زمان بیشتری گرمای خود را حفظ کند.
سفره چیدن در فضای آزاد
اگر امکان چیدن سفره یلدا در فضای بیرونی را دارید، این فرصت را از دست ندهید.
